https://radio.opole.pl/548,1500,powstanie-warszawskie-wersja-w-jezyku-niemieckim plus nagranie w języku niemieckim; poniżej tłumaczenia niemieckiego polska oryginalna wersja autorstwa red. Bolesława Bezega wraz z nagraniem w języku ojczystym: https://radio.opole.pl/548,1492,powstanie-warszawskie-1-sierpnia-1944pamietamy-s&sp=1

Am 1. August 1944 um 17 Uhr begannen die Abteilungen des Warschauer Bezirks der im Untergrund aktiven Polnischen Heimatarmee den Einsatz mit dem Ziel, Warschau von der deutschen Besetzung zu befreien. Gegen 50 000 sehr gut bewaffnete deutsche Soldaten gab es 32 500 vereidigte Verschwörer, darunter 5000 Frauen.

Nur circa 3500 Aufständischer verfügten beim Ausbruch des Aufstands über irgendwelche Waffen. Trotzdem haben fast 600 Verschöwrungszüge zig Gebäude in Warschau angegriffen. Das waren Bahnhöfe, Lager, Ämter, Postämter, Telefonzentralen, an strategischen Standorten gelegene Gebäude, Kasernen und Polizeiposten. In Anbetracht des immensen Machtunterschiedes, schwacher Bewaffnung der Aufstädischen und groβer Streuung der Truppen auf zu vielen Objekten, ist es nicht gelungen, die meisten strategischen Ziele zu erobern.

Den Aufstädischen gegenüber gab es hervorragend bewaffnete und geschullte Besatzungstruppen, die dazu noch von Konfidenten gewarnt wurden und schon um 16.30 Uhr zum Kampf bereit waren. Einige Sachen sind den Aufstädischen gelungen z.B. sie besetzten einige Schulen, die als Kasernen dienten, groβe Vorrats- und Uniformlager in der heutigen Stawkistraβe. Prudential - das gröβte Gebäde, das Kraftwerk in der Powiśle-Region, Gerichtsgebäude in der heutigen Leszno-Straβe, das Militärinstitut der Geographie, das Rathaus, die Untersuchungshaft in der Daniłowiczowska-Straβe, die folgenden Stadtviertel: Wola, Stadtmitte- Śródmieście, Altstadt - Stare Miasto, Żoliborz, Mokotów und Powiśle und die sind für eine längere Zeit zu aufständischen Festungen geworden.

Aufständische haben keinen Bahnhof, keinen Flughafen und keine Brücke über die Weichsel besetzt. Das hat dazu beigetragen, dass das Gebiet des Aufstands von dem restlichen Teil der Stadt isoliert wurde. Der einzige Weg, der auch nicht immer funktionierte, führte über das Stadtviertel Żoliborz, bekannt für Einfamilienhäuser und Gärten. Der Weg verband die Aufständischen mit einer starken Partisanenabteilung, welche in der Kampinos-Heide stationierte. Durch Gärten und teilweise Abwasserkanäle wurden Waffen, Lebensmittel und Medikamente in die Stadt geliefert. Dadurch begaben sich 900 Partisanen zum Stadviertel Żoliborz. Die Partisanen nahmen an einem nicht gelungenen Sturmangriff auf den Danziger Bahnhof teil.

Dennoch war die Begeisterung der Einwohner der betroffenen Bezirken groβ in den ersten Tagen des Aufstands. Freiwilige haben den aufständischen Einheiten angeschlossen. Nach verschiedenen Quellen wird geschätzt, dass insgesamt 50 bis 60 000 Aufständische, darunter 11 000 Frauen im Aufstand gekämpft haben.

Frauen arbeiteten oft als Krankenpflegerinnen und Vermittlerinnen. Ihre Rolle war von groβer Bedeutung, wenn es an Rundfunk- oder Telefonkommunikation fehlte. Dank ihrer Arbeit war die Koordinierung der Aktivitäten der aufständischen Truppen möglich. Einige Frauen haben auch mit dem Gewehr in der Hand gekämpft. Nach 5 Jahren deutscher Besetzung haben sich die Einwohner der Stadtviertel, die von Aufstädischen beherrscht wurden, frei gefühltMan hat früher verbotene Aktivitäten getan, wie Nationalfahnen aufgehängt und Festveranstaltungen, Vorlesungen und Konzerte organisiert. Man hat sogar ein Kino eröffnet, in dem man polnische Filme aus der Vorkriegszeit und die auf den Barrikaden gedrehte Reportagen gezeigt hat.

Anfangs war das Leben in der Stadtmitte – Śródmieście und im Zentrum des Stadviertels Mokotów ganz normal, denn die Frontlinie war entfernt. In anderen Stadtvierteln, in welchen es zu deutschen Angriffen kam, verlief das Leben ganz anders. Am schlechtesten war es in den Stadtvierteln Ochota und Wola, wo von den ersten Tagen des Aufstands der Behehl von Hitler realisiert wurde, nämlich das ganze rebellierende Warschau muss zerstört und jeder Einwohner erschossen werden.

Verschiedene deutsche Truppen haben begonnen, den Befehl von Hitler genau und mit Elan zu realisieren. Den Höhepunkt der Schlacht in Wola passiere in den Tagen vom 5. bis zum 7. August. Von der deutschen Seite waren das die SS-Abteilungen und deutsche Polizeigruppen unter der Führung vom SS-Gruppenführer Heinz Reinefarth.

Seine Soldaten haben jedes Haus betreten, alle Bewohner wurden auf den Hof geführt und dort wurden alle erschossen. Alle ohne Ausnahme: Frauen, Kinder, Ältere und Menschen in ihren besten Jahren. Man schätzt, dass in der ersten Woche des Warschauer Aufstands bis 65 000 Zivilisten nur im Stadtviertel Wola ermordet wurden. Die meisten hatten nichts Gemeinsames mit der antideutschen Konspiration. Ihre einzige Schuld war die Tatsache, dass sie einfach in Warschau lebten.

Der antideutsche Aufstand, der vor 77 Jahren in Warschau ausgebrochen ist, war ein Teil des Planes unter dem Titel „Sturm". Der Plan wurde von dem Kommando der konspirativen Heimatarmee bearbeitet. Die Operation „Sturm" hatte das Ziel, dass einzelne polnische Ortschaften und Regionen sich selbständig von der deutschen Besatzung befreien und als Gastgeber gegenüber der aus Osten kommenden sowjetischen Armee auftreten.

Die Realisierung der vom Frühling 1944 geplanten militärischen Operation sah dramatisch aus. Die Richtlinien der Aktion waren rein politisch. Die Polnische Exilregierung in London, welche die Oberherrschaft über die Heimatarmee ausübte, war in einer schwierigen Lage, nachdem die Beziehungen mit der Sowjetunion nach der Entdeckung des Massenmordes in Katyń waren abgebrochen worden. Einerseits verfügte die Exilregierung über die im Westen geformten Truppen und die Heimatarmee, die in der Kulmination circa 600 000 Menschen zählte und beide Organisationen wurden von den Alliierten offiziell als verbündete Armeen betrachtet. Andererseits hat die Sowjetunion das Dasein der polnischen Streitkräfte und irgendwelcher polnischer Macht im Exil provozierend ignoriert, besonders seitdem die polnische Anders-Armee nach Persien evakuiert wurde. Es gab eine große Gefahr, dass die Sowjetunion nach dem Sieg über die deutsche Armee Polen in sich einbezieht. Deswegen hat man darauf gerechnet, dass die sowjetische Armee keine verbündeten Militärgruppen angreift. Das war ein eigenartiger Bieterkrieg und - wie es oft dabei passiert - wurde er verloren.

Eine der meist gelungenen gemeinsamen Aktionen der Heimatarmee und der sowjetischen Armee war die Operation "scharfes Tor" – das war ein siebentägiger Kampf, dank dem Vilnius befreit wurde. An dieser Aktion nahmen Einheiten teil, die in zwei Bezirken der Heimatarmee gruppiert wurden d.h. Bezirk Vilnius und Bezirk Nowgorod. Das waren 12 500 Soldaten der Heimatarmee und eine unbestimmte Zahl der Soldaten der sowjetischen Armee. Von der deutschen Seite in Vilnius gab es circa 30 000 Soldaten. Der Aufstand in Vilnius begann am 7. Juli 1944 und am 13. Juli wurden die letzten von den Deutschen verteidigten Stadtviertel eingenommen. Das war ein großer Erfolg. An demselben Abend hat sich Oberstleutnant Aleksander Krzyżanowski Wilk mit dem sowjetischen Kommando getroffen und vorgeschlagen, eine selbständige polnische Armeeeinheit zu gründen, aber im Rahmen der sowjetischen Armee. Das sollten zwei Infanteriedivisionen und eine mechanisierte Kavallerie-Brigade sein. Die Russen haben dem Projekt zugestimmt und sich verpflichtet, polnische Soldaten mit der unentbehrlichen Ausrüstung und Lebensmitteln zu versorgen.

Drei Tage später wurde der Oberstleutnant Wilk von den Sowjets eingeladen und ein Vertrag sollte unterschrieben werden. Während der Begegnung wurde der Leiter der Heimatarmee Bezirk Vilnius verhaftet und gemeinsam mit ihm begleitenden Offizieren gefangen gehalten. Gleichzeitig wurde eine andere Gruppe von Offizieren, ein Regierungsdelegierter für das Vilniuser Gebiet und Mitarbeiter der Delegation verhaftet, die zu einem Treffen ankamen, an dem die Ausrüstung der polnischen Einheiten besprochen wurde. Die Einheiten der Heimatarmee, die im Urwald Puszcza Rudnicka stationierten, wurden von sowjetischen Jagdflugzeugen angegriffen. Der neue Leiter hat befehlt, dass sich die Soldaten der Heimatarmee zerstreuen sollten. Eine Jagd nach polnischen Partisanen hat angefangen und die hat ein paar Tage gedauert. Den Sowjets ist es gelungen 5700 Soldaten der Heimatarmee zu verhaften. Sie wurden im Lager in Miedniki eingesperrt, einige wurden später nach Riazan versetzt.

Der sowjetische Verrat gegenüber Verbündeten in Vilnius war nicht der einzige. Fast überall, wo die Heimatarmee einen lokalen Aufstand hervorgerufen hat, hat es mit der Entwaffnung geendet, allenfalls mit dem Einzug in die Berling-Armee oder in die sowjetische Armee. Viele haben Qual erlitten und nicht alle überlebten.

Es scheint, dass die Folgen der Vilniuser Operation die Leitung der Heimatarmee dazu entmutigen sollten, damit die nächsten antideutschen Aufstände nicht mehr hervorgerufen werden. Paradoxerweise hat der sowjetische Verrat in Vilnius das Kommando der Heimatarmee dazu motiviert, den Warschauer Aufstand hervorzurufen. Die Führungskräfte waren der Meinung, dass die Sowjets in der Hauptstadt Polens nicht wagen, Bündnisse leicht zu nehmen. Es hat sich aber erwiesen, dass die Annahmen falsch waren. Als die Sowjets von dem Ausbruch des Aufstands in Warschau gehört haben, haben sie ihren Marsch verlangsamt und für 5 Monate nach ihrer Besetzung des Gebiets am rechten Ufer der Weichsel hielten. Niemand hat gezweifelt, dass Stalin den Deutschen Zeit gegeben hat, den Aufstand zu beseitigen. Auf diese Art und Weise haben die Sowjets vermieden, mit irgendwelchem polnischen Zentrum der lokalen Verwaltung ins Gespräch zu kommen.

Der Warschauer Aufstand war nicht der einzige Unabhängigkeitskampf in den von Deutschland besetzten Ländern während des 2. Weltkrieges. In Paris, Rom, Prag und sogar in fast ganz Slowakei kam es zu ähnlichen Ereignissen. Überall kam es zu Kriegsverbrechen bei der Beseitigung des Unabhängigkeitsschubs, doch nirgendwo war das Ausmaß damit zu vergleichen, was der Okkupant in Warschau getan hat.

Wie schon früher erwähnt wurde, hat Adolf Hitler, Führer des dritten Reiches befehlt, Warschau zu zerstören und die Einwohner zu ermorden, gleich nachdem er erfahren hat, dass es zum Aufstand gekommen ist. Mehrere Kommandanten der in die Niederschlagung des Aufstands engagierten Einheiten haben den Befehl eifrig gefolgt. Die in den Stadtvierteln Wola und Ochota verübten Verbrechen wurden schon beschrieben, doch nach Forschungen der Historiker beträgt die Opferzahl der geplanten Hinrichtungen der Einwohner 1/3 aller Opfer des Warschauer Aufstands. Die anderen kamen ums Leben als Folge von militärischen Aktivitäten, zu denen gezählt werden: Bombardierungen aus der Luft und Artillerie-Bombardierungen der vom Aufstand betroffenen Stadtteile. Die Zahl aller getöteten Zivilisten in Warschau beträgt ungefähr 200 000.

Dank mehreren Tagebüchern und Geschichtswerken wissen wir, dass es mehrmals zur Verwendung der Zivilisten als menschliche Schutzschilde kam und zwar gegen deutsche Panzer, welche die Barrikaden der Aufständischen angegriffen haben.

Obwohl der Umfang des von Soldaten deutscher Einheiten verübten Völkermordes war absolut grauenhaft, wenn es um Ausmaß und Unvermeidlichkeit geht, waren Soldaten verschiedener Hilfseinheiten an der Spitze der Gräueltaten in Warschau. Z. B. die von Oskar Dirlewanger geleitete SS-Gruppe bestand aus Sträflingen, die aus Gefängnissen gezogen wurden, Wilddieben und Wehrmachtsoldaten. Es gab auch Einheiten der russischen Kolaborationsarmee RONA. Sie alle haben den Tod und Vergewaltigung Tausender auf dem Gewissen, verübt oft mit besonderer Grausamkeit.

Der SS – General und Oberkommandierender der deutschen Armee in Warschau - Erich von dem Bach Zelewski hat das Unvermögen der Ermordung von einer Million Einwohner gesehen und am 5. August 1944 den Befehl von Hitler gemildert. Zuerst hat er den Frauen und Kindern ermöglicht, die Stadt zu verlassen, später kamen zu der Gruppe auch Männer in Zivil hinzu. Seit diesem Moment bis zum Ende des Aufstands tauchten auf die Straßen Schlangen von Flüchtlingen auf, unter denen deutsche Soldaten einige Personen gefangen haben: das waren Personen vermutlicherweise jüdischer Abstammung und die Personen, die wahrscheinlich in die Revolte verwickelt waren. Also ging es um fast alle Männer. An der Tagesordnung standen auch Vergewaltigungen und Morde an Frauen.

Unabhängig davon, dass die Alliierten die Heimatarmee als die verbündete Armee anerkannt haben und davon, dass die Aufständischen die Zugehörigkeitssymbole zu der bewaffneten Organisation getragen haben und am offenen Konflikt teilgenommen haben, haben die deutschen Militärgruppen die gefangen genommenen Aufständischen massenhaft erschossen.

Einer der bekanntesten solchen Exekutionen war die Erschießung der Gruppe, zu der 140 Personen gehörten. Während der Evakuierung aus dem von Deutschen besetzten Stadtteil kam die Einheit aus den Abwasserkanälen irrtümlich direkt auf Positionen der deutschen Soldaten. Alle wurden erschossen.

Flüchtlinge aus Warschau wurden zum Durchgangslager in Pruszków geleitet. Dort kam es zur Selektion. Die Arbeitsfähigen wurden als Zwangsarbeiter nach Deutschland transportiert. Die Arbeitsunfähigen wurden in Konzentrationslager geschickt. Es wird geschätzt, dass infolge dieser Maßnahmen circa 550 000 Einwohner von Warschau in KZ-Lager geschickt wurden. Viele von denen sind dort ums Leben gekommen.

Wenn es um die tragischen Folgen des Warschauer Aufstands für Zivilisten geht, herrscht eine weit verbreitete Ansicht, nämlich – wenn Polen ein diszipliniertes und den Besatzern gegenüber loyales Volk gewesen wären, hätte es alle diesen Vergewaltigungen, Hinrichtungen und Bombardierungen nicht gegeben. Warum haben also die Polen so gern am Kampf teilgenommen, obwohl man die Niederlage so leicht voraussehen konnte?

Die Wahrheit sah so aus, dass gehorsame Ausübung der Anweisungen von Besatzungsmächten keine Garantie für Einwohner des besetzten Polens, besonders des besetzten Warschaus, leistete, dass man überlebt. Schon seit Beginn des Krieges haben die deutschen Einheiten, die in Polen einmarschierten, eine Sache klargestellt, dass Zivilisten und Militär gleichermaßen ein Angriffsziel sind.

Im September und Oktober 1939 kam es zu über 700 Hinrichtungen, die von Fronteinheiten verübt wurden. Dabei wurden noch über 16 000 Zivilisten erschossen. Dazu muss man noch 57 000 Opfer der Bombardierungen aus der Luft und Artillerie-Bombardierungen hinzurechnen. Abgesehen davon hat die „ritterliche Wehrmacht" circa 3 000 polnische Gefangene erschossen.

Nach der Übernahme eroberter polnischer vom Militär verwalteten Gebiete durch Besatzungsmächte, wurde es noch schlimmer. Schon von Anfang der deutschen Besatzung Polens an hat Heinrich Himmler, einer der wichtigsten deutschen Führer, Reichsführer SS gesagt, die Vernichtung der Polen sei der Grundpflicht des deutschen Volkes. So hat man begonnen, diese Pflicht eifrig zu erfüllen. In den Besatzungsgebieten hat man strenge Gesetzgebung eingeführt und für die meisten Delikte eine Todesstrafe gefordert wurde.

Die geplante Ausrottung umfasste alle sozialen Gruppen, doch man hat mit Intelligenz angefangen, deren Vertreter als potentielle Leiter oder Widerstands-Initiatoren gegen Besatzungsbehörden betrachtet wurden. Während der ersten 6 Monate der durchgeführten „Intelligenzaktion" wurden 50 000 Vertreter der polnischen Intelligenz erschossen, darunter Lehrer, Wissenschaftler, Priester, Gutbesitzer, Sozialhelfer, Mitglieder der Selbstverwaltung, Freiberufler und Adel. Noch mal so viel Personen wurden in Konzentrationslagern inhaftiert, wo die meisten ums Leben gekommen sind.

Die Einwohner der eroberten polnischen Territorien, auf welchen das Generalgouvernement gegründet wurde, mussten jeden Tag bereit sein, den Tod zu erwarten. Immer wenn sie das Haus verließen, waren sie nicht sicher, ob sie zurückkommen. Oft passierten Menschenjagden, während denen belebte Straßen beiderseits gesperrt und alle Leute in diesen Straßen verhaftet wurden. Jeder auf diese Art und Weise gefangene Pole wusste nie, was später geschieht. Man konnte gleich an Ort und Stelle als Akt öffentlicher Hinrichtung erschossen werden. Sehr oft war das eine Vergeltung für die Untergrundaktion oder ein zufälliger Unfall, welcher den Besatzern passiert ist.

Man konnte auch gefangen genommen werden, als Geisel, und auf die Exekution in einem der vielen Gefängnisse warten. Man konnte in ein Vernichtungslager oder zur Zwangsarbeit geschickt werden, was oft mit der langsamen Ausrottung in der Sklavenarbeit zu vergleichen war. Das war also keine Übertreibung, was in einem Straßengesang zu hören war „Was soll man sagen, was soll man verbergen. Schwaben lassen uns nicht leben, ihre Kultur verbietet die Jagd auf den Straßen nicht".

Zu allen diesen erwähnten Erscheinungen kommt noch eine Reihe von Schikanen, denen polnische Bürger im Alltag ausgesetzt wurden. Geschäfte, Gaststätten oder Straßenbahnwagen „nur für Deutsche" – das alles war die Spitze des Eisbergs, wenn es um das System der täglichen Demütigung der Polen geht. Polnische Bürger waren nach der damals in Deutschland geltenden Ideologie als Untermenschen betrachtet.

Wenn man einen Deutschen in der Straße begegnete, musste man den Bürgersteig hinuntergehen, die Mütze abnehmen und nicken. Wenn einem Deutschen ein Gegenstand oder ein Gerät gefiel, was zu uns gehörte, konnte das der Deutsche mitnehmen. Jeder Kontakt mit einer Person, die zu den „Übermenschen" gehörte, konnte so ein Ende nehmen, dass man angeklagt wegen Respektlosigkeit gegenüber einem „deutschen Menschen" werden konnte. Und das konnte auch mit einer Todesstrafe enden.

5 Jahre im permanenten Druck und in dauernder Demütigung hat zur gemeinsamen Durst nach Vergeltung beigetragen. Eine momentane Freiheit auf dem von Aufständischen beherrschten Straßenabschnitt war wie ein Schluck Luft für eine Person, die lange gezwungen wurde, unter Wasser zu bleiben. Diese Emotionen hat sehr genau Józef Szczepański - junger Poet, Aufständischer, Soldat des Bataillons „Parasol - Regenschirm" in seinem Gedicht „Mutti, ich gehe heute kämpfen" beschrieben. Ein Zitat: „Es ist so gut, Sten in der Hand zu halten und dem Tod direkt ins Gesicht zu lachen. Und dann zielen und knallen. Ohne Angst und für das Land. Zu unserer Ehre".

Für die Soldaten, die am Warschauer Aufstand teilgenommen haben, war nicht der Sieg selbst das einzige Ziel. Man fühlte sich erfolgreich, dass man den Status eines versklavten Menschen losgeworden ist.

Am Anfang waren die deutschen Einheiten überrascht, wenn es um das Ausmaß des Aufstands geht. Aber gleich danach gingen sie zur plangemäßen Operation über, dem Aufstand ein Ende zu setzen. Vorrangig wollten sie Durchgängigkeit auf wichtigsten Landverkehrsverbindungen wiederherstellen und das Aufstandsgebiet in kleine Bereiche teilen. Verstärkt wurden Streitkräfte an den Brücken und am Ufer der Weichsel. Danach begann man, den Aufstand in einzelnen Stadtvierteln aufzulösen.

Als erstes fiel die Wahl auf den Stadtteil Wola, der dank dem Lied der Aufständischen unter dem Titel „Michla Schlösschen" bekannt war. Dort haben gekämpft die berühmtesten Bataillons „Zośka" und „Parasol-Regenschirm". Beide bestanden aus Jugend, die ideologisch in der konspirativen Pfadfinderbewegung „Graue Reihen" geschult wurde.

Pfadfinder aus dem Bataillon „Zośka" haben am 2. August zwei deutsche Panzerkampfwagen „Panther" eingenommen, welche dann 10 Tage lang aufständische Aktivitäten in Wola unterstützt haben. Deutsche Angriffe haben Aufständische letztendlich gezwungen, Wola zu verlassen und in die Altstadt hinüberzugehen. Dieser Stadtteil wurde gleich das nächste Ziel der Invasion.

Nach schweren Kämpfen gelangten die in den letzten Widerstandspunkten umkreisten Aufständischen am 2. September durch Abwasserkanäle zu anderen Stadtvierteln, wo es noch gekämpft wurde. 800 Aufständische gingen nach Żoliborz und weitere 4500 in die Stadtmitte über. In der Altstadt blieben circa 2500 verletzte Aufständische und 35 000 Zivilisten, unter denen 5 000 verwundet waren. Nachdem die Deutschen die Altstadt erobert hatten, brachten sie Verletzte um und nach einer Jagd nach Aufständischen vertrieben sie die übrigen Einwohner, Juden und junge Frauen aus der Stadt.

Im September konzentrierten sich die Aufständischen einerseits auf der Erhaltung immer noch beherrschter Territorien, andererseits auf der Erringung des Zugangs zur Weichsel. Am rechten Ufer des Flusses stationierten polnische Einheiten der Berling-Armee, gleich neben der Sowjetischen Armee. Polnische Truppen haben vom 16. bis zum 19. September mehrfach versucht, den Aufständischen zu helfen.

Die Untergrundkämpfer haben mit großer Mühe ein kleines Stück Land im Stadtviertel Czerniaków kontrolliert, damit polnische Einheiten dorthin landen konnten. Zu dieser Aktion wurden 2 Infanterie-Regimente der Polnischen Volksarmee geschickt, die aber große Verluste bei der Flussüberquerung erlitten. Deswegen haben die Gruppen, die letztendlich den Aufständischen anschlossen, die Situation am linken Flussufer nicht verbessert.

Am 23 September, nach fast einem Monat heftiger Kämpfe um jedes Gebäude und jeden Hof, ist es den Deutschen gelungen, den Brückenkopf der polnischen Revolutionären an der Weichsel zu liquidieren. Die Situation der Aufständischen wurde hoffnungslos, umso mehr, dass es dramatisch an Lebensmitteln, Munition, Gewehr und sogar Wasser gefehlt hat. Angesichts dem Mangel an konkreten Handlungen seitens der sowjetischen Armee, ruhte die letzte Hoffnung auf die Hilfe aus dem Westen. Es war möglich nur durch den Luftweg. Im August und im September haben alliierte Flugzeuge 280 Flüge mit Abwürfen von Lebensmitteln durchgeführt. Man hat 240 Tonnen Bewaffnung und Wundverbände abgeworfen, darunter nur 107 Tonnen fingen Aufständische ab. Am Ende des Aufstands hat die Luftwaffe der Berling-Armee der Abwurfaktion angeschlossen, doch man hat Gegenstände in Beuteln ohne Fallschirme abgeworfen, so wurden sie sehr oft vernichtet.

Trotz der dramatischen Situation und unaufhörlichen Angriffen, sowie Niederlagen in Powiśle und Sadyba, gab es auch aufständische Einrichtungen, die während des ganzes Aufstands die am Anfang eingenommenen Positionen behalten haben. Die sogenannte Schanze von Witold hat den Rang eines Symbols erreicht – das war eine Einrichtung im Gebäude in der Starynkiewicza – Straße 10, geleitet vom berühmten Rittmeister Witold Pilecki. Er war der Mann, der sich freiwillig in Auschwitz gefangen nehmen ließ, um zu prüfen, was eigentlich in einem deutschen KZ-Lager passiert.

Nach 2 Jahren ist er geflohen und hat in den Westen einen Bericht über den deutschen Völkermord geschickt. Während des Aufstandes war Pilecki Soldat der Gruppe „Chrobry II", die meistens aus Mitgliedern der zweitgrößten polnischen konspirativen Militärorganisation von Nationalen Streitkräften bestand. Diese Einrichtung hat man bis Ende des Aufstands behalten. Mit dem Eintritt in die aufständische Armee hat Pilecki den Befehl seiner Vorgesetzten gebrochen. Das Kommando der Heimatarmee hat die Notwendigkeit des Kampfes gegen die Sowjets, die nach dem Sieg über Deutschland Polen besetzen werden, vorausgesehen und im Frühling 1944 hat eine tief versteckte Organisation unter dem Namen „Nie" ins Leben gerufen. Diese Organisation war zum Kampf gegen die Sowjets vorgesehen. Ihre Mitglieder durften am geplanten antideutschen Aufstand nicht teilnehmen, die Mehrheit hat aber das Verbot bagatellisiert.

Warum?
Vor allem muss man sich daran erinnern, dass die Heimatarmee dazu gegründet wurde, damit sie im günstigen Moment einen antideutschen Aufstand entfacht. In dem von Menschenjagden, öffentlichen Hinrichtungen und täglicher Demütigung der polnischen Bürger geplagten Land wuchs der Wunsch nach Vergeltung.

Es ist also kein Wunder, dass die Einwohner von Warschau offiziell dachten, dass gerade jetzt der beste Moment für den Ausbruch des Aufstands ist, als der Strom deutscher Flüchtlinge aus dem östlichen Polen in der letzten Julidekade 1944 übergelaufen war. Die Perspektive der wackeligen Besatzungsmachinerie hat verursacht, dass die Warschauer oft die Anordnung der deutschen Macht ignoriert haben. In der Anordnung stand geschrieben, dass 100 000 Stadteinwohner sollen auf Befehl bereit sein, Befestigungen zu bauen.

Nach dieser Anordnung drohten den Leuten blutige Repressionen im Falle, wenn sie sich nicht zur Arbeit melden und die Deutschen entscheiden die Repressionen in die Praxis umzusetzen. Kaum jemand wusste, dass in den letzten Julitagen wurden 4 Elite-Divisionen der Wehrmacht in die Stadt eingebracht wurden, darunter die berühmte Fallschirmdivision „Hermann Göring".

Vor einigen Jahren hat man in London neue Dokumente über die Umstände der Entscheidung von dem Ausbruch des Aufstands in Warschau bekannt gegeben. Das Oberkommando der polnischen Streitkräfte in London hat die Entscheidung getroffen, dass der Aufstand nicht in Warschau ausbrechen darf. Damit es dazu nicht kam, wurde General Leopold Okulicki mit Fallschirm in Polen abgeworfen. Statt die anvertraute Mission zu erfüllen, hat er das Warschauer Kommando der Heimatarmee bewegt, den Aufstand in Warschau und nicht in der Provinz, wie geplant, hervorzurufen.

Nach Informationen in den neuen Dokumenten sollte Okulicki, der 1940 in Łubianka in Moskau inhaftiert wurde, während der Haft im sowjetischen Gefängnis zerbrochen werden und ist der Zusammenarbeit mit dem sowjetischen Geheimdienst eingegangen. 2 Jahre später hat er Russland verlassen, ist in die Anders-Armee eingezogen und wurde prominenter Politiker der Londoner Regierung.

Nach dem Aufstand ist er aus der Gefangenschaft geflohen und wurde Kommandant der Heimatarmee, die er im Januar 1945 aufgelöst hat. Wahrscheinlich ist er in einem sowjetischen Gefängnis 1946 gestorben. War er wirklich sowjetischer Spion? Tatsachen aus seinem Lebenslauf lassen daran zweifeln. Wahrscheinlicher scheint zu sein, dass seine Entschlossenheit, den Aufstand gerade in Warschau hervorzurufen, resultierte vielmehr aus einer falschen Einschätzung der Situation als aus sowjetischen Eingebungen.

Man muss hier daran erinnern, dass der Rundfunk namens Tadeusz Kościuszko, der aus Moskau an das besetzte Polen ausstrahlte, hat in den letzten Julitagen mit folgenden Worten zum Aufstand aufgerufen: „Bevölkerung Warschaus!. Zu Waffen! Setzen sich alle Leute für Landesnationalrat und Warschauer Untergrundarmee ein! Da sollen alle gegen Deutsche schlagen! Kreuzen Sie die Pläne durch, öffentliche Gebäude zu zerstören! Helfen Sie der Roten Armee die Weichsel zu überqueren!

Schicken Sie Nachrichten und zeigen Sie Wege! Eine Million der Einwohner Warschaus soll eine Million Soldaten werden, die den deutschen Angreifer hinausjagen und die Freiheit gewinnen!" Auch dieser Ruf war eine der Ursachen des Aufstandsausbruches. Die Tatsache, dass dazu Kommunisten aufgerufen haben, machte falsche Hoffnungen, dass der Aufstand sich selbst nicht überlassen wird.

Anfang August kann man in polnischen Medien nicht nur Berichte über Feierlichkeiten und Beiträge über wenig bekannte aufständische Episoden aber auch heftige Streitereien über den Sinn des Warschauer Aufstands finden. Das sind typische akademische Diskussionen, welche für die Teilnehmer eine Gelegenheit bieten, ihre Gelehrtheit und Beredsamkeit zu präsentieren. Niemand legt Wert darauf hin, Widersacher zu überzeugen, deswegen hören die Streitseiten den Argumenten der Gegner nicht zu. Die Leiter der Heimatarmee setzten dem Aufstand politische und militärische Ziele. Beide erwiesen sich als untauglich.

Im Grunde genommen, kann man den Warschauer Aufstand als ein militärischer Erfolg nicht bezeichnen. Man hat weder militärische noch politische Ziele erreicht. Man hat keine Brücken und keine Bahnhöfe erobert. Man hat das Ufer der Weichsel nicht beherrscht. Man hat keine politische Situation hergestellt, die erlauben würde, ernsthafte Verhandlungen mit den Sowjets aufzunehmen. Alle diesen Gründe lassen feststellen, dass der Aufstand fehlgeschlagen war.

Aber gleichzeitig, wenn man mit den Zeitzeugen d.h. Teilnehmer des Aufstands ins Gespräch kommt, trifft uns im Grunde in jedem Fall eine Sache: die eindeutige Stellungnahme, dass die Zeit des Aufstands die schönste Zeit des Lebens war, obwohl jeden Tag viel geopfert wurde. In den Einwohnern von Warschau steckte großer Wille nach Kampf und Vergeltung für eine jahrelange Demütigung.

Während dieser Jahre hat die Polen Angst begleitet, und genau Angst vor unprovozierten Verhaftungen, Erschießungen, Foltern und bestenfalls vor dem Abtransport ins Konzentrationslager. Erst wenn der Kampf ausbrach, haben sie erleichtert aufgeatmet und an diesem Moment erinnern sie sich am häufigsten. Der Ausbruch des Aufstands hat die Selbstachtung für Tausende von Polen wiederhergestellt. Die Bilanz war furchtbar. 16 000 Aufständische haben das Leben verloren, die deutschen Verluste werden auf 18 000 geschätzt, aber wenn es um die Opfer unter den Zivilisten geht, sind das über 200 000 Personen. Das Ausmaß der Opfer übertraf Vorstellungen, sogar unter deutschen Kommandanten. Oberbefehlshaber in Warschau, General SS Erich von dem Bach-Zelewski, der so schnell wie möglich zur Beendung der Kämpfe führen wollte, hat dem aufständischen Kommando eine Kapitulation zu den für reguläre Armeen geltenden Bedingungen vorgeschlagen.

Auf Anordnung von Tadeusz Komorowski Pseudonym „Bór - deutsch: Hochwald", dem Kommandanten der Heimatarmee, hat die Delegation des Aufstands unter Oberst Kazimierz Iranek-Osmecki seit dem 28. September begonnen, Verhandlungen mit den Deutschen zu führen. Das Ziel war die Unterzeichnung eines Abkommens über die Beendigung der Kriegshandlungen in Warschau. In der Tat verdankt die polnische Seite seinem hervorragenden Verhandlungsgeschick und Beharrlichkeit sehr große Zugeständnisse, welche General von dem Bach-Zelewski den Aufständischen gegenüber gemacht hat.

Oberst Iranek-Osmecki hat dazu beigetragen, dass Tausende von Warschauern überlebten. Vor allem soll er ein Denkmal von uns bekommen. Im Rahmen des in der Nacht vom 2. bis auf den 3. Oktober 1944 abgeschlossenen Abkommens hat sich die deutsche Seite verpflichtet, die Warschauer Aufständischen als Soldaten einer der alliierten Armeen zu behandeln. Aufständische durften also Kriegsgefangene werden und in ein Gefangenenlager geschickt werden. Hier muss man daran erinnern, dass bis zu dem Moment des Vertragsabschlusses jeder Aufständischer wie ein Bandit behandelt wurde und alle, die von den Deutschen gefangen worden sind, wurden gleich erschossen.

Das Abkommen hat auch eine sichere Evakuierung der Zivilbevölkerung gewährleistet. Einer der Punkte des Vertrags war eine Feststellung, dass die Einstellung der Kampfhandlungen auch für die historische Substanz Warschaus gilt. Leider haben die Deutschen keinen der Punkte der Vereinbarung völlig eingehalten. Es gab Fälle, dass die Gefangenen schon nach dem Abschluss des Abkommens erschossen wurden, besonders in Feldlazaretten, die von der deutschen Seite übernommen wurden. Die meisten Zivilisten wurden in das Durchgangslager in Pruszków abtransportiert. Ca. 150 000 dieser Zivilisten wurden dann in KZ-Lager oder zur Sklavenarbeit in Deutschland deportiert. Wenn es noch um die historische Substanz geht – 3 Monate lang d.h. vom Oktober bis Dezember ohne Kampf haben die Deutschen benutzt, alles, was irgendwelchen Wert hatte, aus Warschau auszuführen. Dazu haben sie noch in dieser Zeitspanne die geplante Abrissaktion der Stadt durchgeführt.

In den Erinnerungen der Menschen, die den Aufstand überlebt haben, es können Soldaten der Heimatarmee oder Zivilisten sein, wird oft ein Satz wiederholt: „Obwohl uns eine Heer von Tod und Zerstörung umgab, bedeutete August 1944 für uns einige der glücklichsten Tage unseres Lebens. Einige Tage lang haben wir uns wirklich frei gefühlt.

Keine einzige Person, die sich auf diese Art und Weise an den Anteil am Warschauer Aufstand erinnerte, hat den Zweifel geäußert, dass diese Freiheit es wert war, dafür zu sterben.

Autor: Bolesław Bezeg
Tłumaczył: Amadeusz Lipczak

 

 

Powstanie Warszawskie 1. sierpnia 1944. PAMIĘTAMY (specjalna audycja polsko-niemiecka z okazji 77. rocznicy powstania)

 

1 sierpnia 1944 roku o godz. 17.00 oddziały Warszawskiego Okręgu działającej w konspiracji Armii Krajowej rozpoczęły akcję zbrojną mającą na celu wyzwolenie Warszawy spod niemieckiej okupacji. Przeciwko niemieckiemu garnizonowi liczącemu w szczytowym momencie około 50 000 dobrze uzbrojonych żołnierzy Armia Krajowa wystawiła 32 500 zaprzysiężonych konspiratorów (w tym ok. 5000 kobiet).

Tylko około 3500 powstańców w chwili wybuchu powstania miało jakąkolwiek broń. Mimo to blisko 600 konspiracyjnych plutonów zaatakowało kilkadziesiąt najważniejszych obiektów w Warszawie. Były to dworce, magazyny, urzędy, placówki pocztowe, centrale telefoniczne, położone w strategicznych miejscach budynki, koszary i posterunki policji. Ze względu na ogromną dysproporcję sił i słabe uzbrojenie powstańców, a także rozproszenie tych sił na zbyt wiele obiektów, większości strategicznych celów nie udało się zdobyć. Powstańcy stanęli wobec świetnego uzbrojenia i wyszkolenia oddziałów okupacyjnych, które na dodatek o wybuchu powstania ostrzeżone zostały przez konfidentów i już od godz. 16.30 postawione zostały w stan gotowości bojowej. Mimo to powstańcom udało się zdobyć kilka zamienionych na koszary szkół, wielkie magazyny żywności i mundurów na Stawkach, najwyższy budynek w mieście tzw. Prudential, elektrownię na Powiślu, gmach sądów na Lesznie, Wojskowy Instytut Geograficzny, Ratusz czy areszt śledczy przy ul. Daniłowiczowskiej. Opanowano też duży obszar dzielnic mieszkalnych: Wola, Śródmieście, Stare Miasto, Żoliborz, Mokotów czy Powiśle, stały się na dłuższy czas powstańczymi bastionami.

Powstańcom nie udało się za to zdobyć żadnego z dworców kolejowych, lotniska, ani mostów na Wiśle, w efekcie czego obszar objęty Powstaniem stał się odciętą od reszty świata enklawą. Jedynie poprzez Żoliborz – dzielnicę domków jednorodzinnych i ogrodów, prowadziła nie zawsze możliwa do przebycia droga łącząca powstańców z silnym zgrupowaniem partyzanckim stacjonującym w Puszczy Kampinoskiej. Tędy, częściowo przenikając wśród ogrodów, a część drogi pokonując kanałami ściekowymi dostarczano do miasta bron, żywność i leki, tędy też dotarło na Żoliborz 900 partyzantów, którzy wzięli udział w wielkim lecz niestety zakończonym klęską szturmie na Dworzec Gdański.

Mimo to w pierwszych dniach powstania entuzjazm mieszkańców dzielnic objętych powstaniem był wielki, a do powstańczych oddziałów stale przybywali ochotnicy. W trakcie trwania powstania ogólna liczba powstańców wzrosła według różnych źródeł do ok. 50 -60 tysięcy ludzi, wśród których było też ok. 11 000 kobiet. Kobiety najczęściej pełniły funkcje sanitariuszek i łączniczek, których znaczenie w braku łączności radiowej czy telefonicznej stało się bardzo ważne, bo zapewniały one koordynację działań poszczególnych powstańczych oddziałów. Nie brakowało też kobiet, które walczyły z bronią w ręku.

W opanowanych przez powstańców dzielnicach po pięciu latach niemieckiej okupacji mieszkańcy wreszcie oddychali pełną piersią. Powszechnie wywieszano zabronione wcześniej narodowe flagi, organizowano uroczystości, odczyty i koncerty, a nawet uruchomiono kino, w którym wyświetlano wyciągnięte z ukrycia przedwojenne polskie filmy oraz kręcone na barykadach reportaże powstańczych kronikarzy filmowych.

W oddalonym początkowo od powstańczych linii frontu Śródmieściu, czy w centrum Mokotowa, życie pozornie toczyło się normalnym rytmem, ale realia dzielnic wystawionych na niemieckie ataki były zupełnie inne. Najszybciej i najboleśniej niemieckiej zemsty doświadczyły Ochota i Wola, gdzie od pierwszych dni powstania niemieckie oddziały realizowały rozkaz Adolfa Hitlera, który nakazał zburzyć zbuntowaną Warszawę, a jej mieszkańców co do jednego rozstrzelać. Różnego rodzaju niemieckie jednostki skwapliwie przystąpiły do dokładnej realizacji rozkazu Führera.

Apogeum rzezi Woli przypadło na dni 5-7 sierpnia, a dokonały go oddziały SS i policji niemieckiej dowodzone przez SS-Gruppenführera Heinza Reinefartha. Jego żołnierze wchodzili do każdego domu, wyprowadzali wszystkich mieszkańców na podwórze i tam wszystkich rozstrzeliwali. Ginęli wszyscy: kobiety, dzieci, starcy, młodzież i ludzie w pełni sił. Ocenia się, że w ciągu pierwszego tygodnia Powstania Warszawskiego na Woli zamordowano do 65 tys. osób cywilnych. Większość z nich nigdy nie miała nic wspólnego z żadną antyniemiecką konspiracją. Ich jedyną winą było zamieszkiwanie w Warszawie.
 

Antyniemieckie powstanie, które wybuchło 77 lat temu w Warszawie, było częścią opracowanego przez dowództwo konspiracyjnej Armii Krajowej planu „Burza”. Celem „Burzy” miało być samodzielne wyzwolenie spod niemieckiej okupacji poszczególnych polskich miejscowości i regionów i wystąpienie wobec nadciagającej ze wschodu armii sowieckiej w roli gospodarza.

Życie dramatycznie zweryfikowało tę planowaną od wiosny 1944 roku operację wojskową, której założenia były jednak stricte polityczne. Trzymający zwierzchność nad Armią Krajową działający w Londynie Polski Rząd Emigracyjny od czasu zerwania stosunków z rządem Związku Sowieckiego po odkryciu Zbrodni Katyńskiej był w trudnej sytuacji. Z jednej strony podlegające mu wojska sformowane na Zachodzie ale również licząca w swym szczytowym momencie około 600 tys. ludzi konspiracyjna armia w kraju, były przez aliantów oficjalnie uznawane za armie sojusznicze, z drugiej strony władze sowieckie, od czasu ewakuacji polskiej armii generała Andersa z Rosji do Persji, ostentacyjnie ignorowały istnienie polskich sił zbrojnych i jakiejkolwiek władzy emigracyjnej. Istniało poważne zagrożenie, że związek sowiecki po pobiciu armii niemieckiej wchłonie Polskę. Z tego powodu postanowiono stworzyć fakty dokonane licząc, że armia sowiecka nie będzie atakować oddziałów sojuszniczych. Była to swoista ostra licytacja i jak to bywa w tego typu rozgrywkach została ona przegrana.

Jedną z najbardziej udanych akowsko-sowieckich akcji była przeprowadzona wspólnie operacja Ostra Brama czyli siedmiodniowa bitwa w efekcie której wyzwolono Wilno. Do akcji wyzwolenia Wilna skierowano jednostki zgrupowane w dwu okręgach AK wileńskim i nowogródzkim. W walce wzięło udział 12,5 tysiąca żołnierzy AK i bliżej nieokreślona liczba żołnierzy sowieckich. Niemiecki garnizon Wilna liczył około 30 tysięcy żołnierzy.

Powstanie wileńskie rozpoczęto 7 lipca 1944 roku, a 13 lipca zdobyto ostatnie bronione przez Niemców dzielnice miasta. Był to wielki sukces. Tego samego wieczoru dowódca akcji ppłk Aleksander Krzyżanowski Wilk spotkał się z dowództwem sowieckim i zaproponował utworzenie ze swoich żołnierzy w ramach sowieckiej armii samodzielnej polskiej jednostki w sile dwóch dywizji piechoty i brygady kawalerii zmechanizowanej. Rosjanie przystali na ten projekt zobowiązując się do dostarczenia niezbędnego wyposażenia i żywności dla polskiej jednostki.

Trzy dni później ppłk Wilk został przez sowietów zaproszony na spotkanie podczas którego miało być podpisane stosowne porozumienie. Podczas spotkania dowódca wileńskiego AK został aresztowany i wraz z oficerami, którzy mu towarzyszyli uwięziony w wileńskim więzieniu. Równocześnie aresztowano grupę oficerów zaproszonych na rozmowy w sprawie wyposażenia polskich dywizji, a także delegata rządu na Wileńszczyznę oraz pracowników delegatury.

Zgrupowane w puszczy rudnickiej oddziały AK zostały zaatakowane przez sowieckie myśliwce, toteż na rozkaz nowego dowódcy zgrupowania zostały rozproszone, Rozpoczęło się kilkudniowe polowanie na polskich partyzantów. Sowieci zdołali aresztować około 5700 żołnierzy AK, których osadzono w obozie w Miednikach, a następnie wielu wywieziono do Riazania.

Wileński przypadek sowieckiej zdrady sojuszników nie był odosobniony. Praktycznie wszędzie, gdzie Armia Krajowa wywołała lokalne powstania kończyło się rozbrojeniem, a w najlepszym razie wcieleniem do armii Berlinga lub do armii sowieckiej. Wielu trafiło na katorgę, skąd wracali nieliczni.

Wydaje się, że konsekwencje operacji wileńskiej powinny zniechęcić dowództwo Armii Krajowej do wywoływania kolejnych powstań przeciwko Niemcom. Paradoksalnie jednak sowiecka zdrada w Wilnie jeszcze bardziej zmotywowała dowódców AK do wywołania powstania warszawskiego, uznali oni bowiem, że w przypadku stolicy Sowieci nie odważą się na lekceważenie sojuszy. Jak się okazało rachuby te były błędne.

Na wieść o wybuchu powstania w Warszawie armie sowieckie spowolniły marsz, a po zajęciu prawobrzeżnej części polskiej stolicy, zatrzymały się na pięć miesięcy. Nikt nie miał wątpliwości, że Stalin postanowił dać Niemcom czas na zlikwidowanie powstania w Warszawie. W ten sposób strona sowiecka uniknęła konieczności podejmowania rozmów z jakimkolwiek polskim ośrodkiem lokalnej władzy.

Powstanie Warszawskie nie było jedynym zrywem niepodległościowym w okupowanych przez Niemców krajach podczas II wojny światowej. Do walki zrywała się także ludność Paryża, Rzymu, Pragi czy niemal cała Słowacja. Wszędzie tam podczas tłumienia zrywów niepodległościowych doszło do zbrodni wojennych, jednak ich skali nie da się porównać do tego czego okupanci dokonali w Warszawie.

Jak już wcześniej wspominaliśmy na wieść o wybuchu Powstania Warszawskiego wódz III Rzeszy Adolf Hitler wydał rozkaz zburzenia polskiej stolicy i wymordowania jej mieszkańców. Wielu dowódców jednostek zaangażowanych w tłumienie powstania w Warszawie przystąpiło skwapliwie do realizacji tego rozkazu. Opisaliśmy już zbrodnie dokonane w dzielnicach Ochota i Wola, ale wg badań historyków liczbę ofiar planowych egzekucji mieszkańców oblicza się na jedną trzecią spośród wszystkich ofiar Powstania Warszawskiego. Pozostali zginęli w efekcie działań zbrojnych do jakich zalicza się bombardowania lotnicze i artyleryjskie objętych powstaniem dzielnic. Liczbę wszystkich zabitych cywilnych mieszkańców Warszawy szacuje się na ok. 200 tysięcy osób.

Z pamiętników i opracowań historycznych znane są liczne przypadki używania grup ludności cywilnej jako żywe tarcze przed atakującymi powstańcze barykady niemieckimi czołgami. O ile ludobójstwo dokonywane przez żołnierzy formacji niemieckich przerażało swoją skalą i nieuchronnością, to na szczyty okrucieństwa wspięli się w Warszawie żołnierze różnego rodzaju jednostek pomocniczych. Począwszy od słynnej brygady SS Oskara Dirlewangera złożonej z wyciągniętych z więzień skazańców – kłusowników i żołnierzy Wehrmachtu, aż po jednostki rosyjskiej armii kolaboracyjnej RONA – wszyscy oni mają na sumieniu tysiące gwałtów i zabójstw często dokonywanych ze szczególnym okrucieństwem.

5 sierpnia 1944 roku głównodowodzący niemieckimi siłami generał SS Erich von dem Bach-Zelewski widząc niemożność wymordowania miliona mieszkańców złagodził rozkaz Hitlera najpierw pozwalając wyjść z miasta kobietom i dzieciom, a potem także cywilnym mężczyznom. Od tego momentu aż do samego końca powstania z Warszawy zaczęły wylewać się tłumy uchodźców, spośród których niemieccy żołnierze wyciągali osoby podejrzewane o przynależność do narodu żydowskiego oraz podejrzanych o udział w powstaniu, co oznaczało niemal wszystkich mężczyzn. Na porządku dziennym było także wyciąganie z tłumu kobiet i gwałty, a później morderstwa.

Niezależnie od tego, mimo ogłoszenia przez aliantów faktu uznania Armii krajowej za armię sojuszniczą i niezależnie od tego, że powstańcy zwykle nosili oznaki przynależności do formacji zbrojnej, a także uczestniczyli w otwartej walce, wojska niemieckie nagminnie rozstrzeliwały wziętych do niewoli powstańców. Jedną z najsłynniejszych takich egzekucji było rozstrzelanie 140-osobowego oddziału, który ewakuując się z opanowanej przez Niemców części miasta przez pomyłkę wyszedł z kanałów wprost na niemieckich pozycjach. Wszyscy zostali rozstrzelani.

Uchodźcy z Warszawy kierowani byli do obozu przejściowego w Pruszkowie, gdzie selekcjonowano ludzi zdolnych do pracy, których wywożono do Niemiec jako robotników przymusowych oraz niezdolnych do pracy, których kierowano do obozów koncentracyjnych. Oblicza się, że w efekcie tych działań do obozów koncentracyjnych trafiło ok. 550 tys. mieszkańców Warszawy. Wielu z nich straciło tam życie.

Wśród rozważań o tragicznych konsekwencjach Powstania Warszawskiego dla ludności cywilnej nie rzadko można usłyszeć zdanie, że gdyby Polacy byli narodem zdyscyplinowanym i lojalnym wobec okupantów, nie byłoby tych wszystkich gwałtów, egzekucji i bombardowań. Dlaczego Polacy tak chętnie przystąpili do walki, której klęskę można było łatwo przewidzieć?

Prawda jest taka, że posłuszne wykonywanie poleceń okupacyjnych władz wcale nie gwarantowało mieszkańcom okupowanej Polski, a szczególnie Warszawy, przeżycia. Od pierwszych chwil wojny wkraczające do Polski wojska niemieckie jasno dały znać, że ludność cywilna jest celem ataku na równi z polskimi siłami zbrojnymi.

We wrześniu i październiku 1939 roku jednostki frontowe dokonały ponad 700 egzekucji rozstrzeliwując ponad szesnaście tysięcy osób cywilnych. Do tego należy doliczyć 57 tysięcy cywilnych ofiar bombardowań lotniczych i artyleryjskich. Niezależnie od tego „rycerski Wehrmacht” rozstrzelał około trzech tysięcy polskich jeńców. Po przejęciu podbitych terytoriów polskich z administracji wojskowej przez władze okupacyjne było tylko gorzej.

Już w początkach niemieckiej okupacji Polski eden z najważniejszych niemieckich przywódców - szef SS Heinrich Himmler powiedział publicznie, że zagłada Polaków jest podstawowym obowiązkiem narodu niemieckiego i do spełniania tego obowiązku gorliwie przystąpiono. Na objętych okupacją terenach wprowadzono rygorystyczne przepisy przewidujące za większość możliwych przewin karę śmierci.

Planową eksterminacją objęte zostały całe grupy społeczne, a rozpoczęto od inteligencji, której przedstawiciele uznani zostali za potencjalnych przywódców lub inicjatorów oporu wobec okupacyjnych władz. Podczas realizowanej przez pierwsze pół roku operacji „Intelligenzaktion” rozstrzelano 50 tysięcy przedstawicieli polskiej inteligencji: nauczycieli, naukowców, księży, ziemian, działaczy społecznych, samorządowców, przedstawicieli wolnych zawodów i szlachty. Drugie tyle wysłano do obozów koncentracyjnych, gdzie większość z nich straciła życie.

Mieszkańcy utworzonej z podbitych terytoriów polskich Generalnej Guberni każdego dnia mogli spodziewać się śmierci. Wychodząc z domu nigdy nie mieli pewności, że uda się im tam wrócić. Powszechnym zjawiskiem były tzw. łapanki, podczas których zamykano z dwóch stron ruchliwe ulice i aresztowano wszystkich przebywających na nich ludzi. Schwytany w ten sposób Polak nigdy nie wiedział czego może się spodziewać. Można było zostać natychmiast rozstrzelanym w ulicznej egzekucji będącej odwetem za akcję podziemia lub przypadkowy wypadek jakiego doświadczyli okupanci. Można było zostać uwięzionym jako zakładnik i czekać na egzekucję w jednym z licznych więzień. Można było zostać wysłanym do obozu zagłady lub na przymusowe roboty do Niemiec, które często oznaczały powolną eksterminację w niewolniczej pracy. Nic było zatem żadnej przesady w ulicznej przyśpiewce „co tu gadać, co tu kryć, Szkopy nam nie dają żyć, im kultura nie zabrania na ulicach polowania”.

Do tego wszystkiego należało doliczyć cały szereg szykan jakim poddawani byli Polacy w życiu codziennym. Sklepy, lokale gastronomiczne czy wagony tramwajowe przeznaczone tylko dla Niemców to ledwie czubek góry lodowej systemu codziennego upokarzania Polaków uważanych przez obowiązującą w Niemczech ideologię za „podludzi”.

Spotkawszy na ulicy Niemca należało zejść na chodnik, zdjąć czapkę i się ukłonić. Jeśli Niemcowi spodobał się jakiś należący do nas przedmiot czy sprzęt mógł go sobie zabrać. Każdy kontakt z osobą należącą do grupy „nadludzi” mógł się skończyć oskarżeniem o brak szacunku dla „człowieka niemieckiego” co również mogło się zakończyć karą śmierci.

Pięć lat życia w ciągłym strachu i nieustannym upokarzaniu wywołało powszechne pragnienie odwetu. Chwilowa wolność na opanowanym przez powstańców fragmencie ulicy była jak haust powietrza dla osoby zmuszonej do długiego przebywania pod wodą. Emocje te opisał niezwykle trafnie młody poeta - uczestnik Powstania Warszawskiego żołnierz batalionu „Parasol” Józef Szczeański w wierszu „Dziś idę walczyć mamo”: „Tak strasznie dobrze mieć Stena w ręku i śmiać się śmierci prosto w twarz! A potem zmierzyć - i prać - bez lęku za kraj! Za honor nasz!”.

Dla żołnierzy Powstania Warszawskiego często najważniejszym celem nie było zwycięstwo ale samo wyjście ze statusu człowieka zniewolonego.

Po początkowym zaskoczeniu skalą powstania niemieckie wojska przystąpiły do planowej akcji likwidacji powstania. W pierwszej kolejności podjęto działania by przywrócić drożność głównym szlakom komunikacyjnym, a jednocześnie podzielić teren objęty powstaniem na kilka odciętych od siebie obszarów. Wzmocniono też obsadę mostów i wybrzeża Wisły. Następnie przystąpiono do likwidacji powstania w poszczególnych dzielnicach.

Na pierwszy ogień poszła słynna z powstańczej piosenki „Pałacyk Michla” dzielnica Wola. Walczyły tam m.in. najsłynniejsze powstańcze bataliony „Zośka” i „Parasol” złożone z ideowej młodzieży wyszkolonej w konspiracyjnym harcerstwie – w Szarych Szeregach. To właśnie harcerze z batalionu „Zośka” zdobyli 2 sierpnia dwa niemieckie czołgi typu „Panther”, które przez 10 dni wspierały powstańcze działania na Woli. Jednakże Ataki niemieckie zmusiły powstańców do opuszczenia Woli i przejścia na Stare Miasto.

Wkrótce także ta dzielnica stała się celem zmasowanych ataków. Po ciężkich bojach 2 września okrążeni w ostatnich punktach oporu powstańcy przedostali się kanałami do innych walczących jeszcze dzielnic. 800 powstańców przeszło na Żoliborz, a 4,5 tys. przedostało się do Śródmieścia. Na Starówce pozostało 2,5 tys. rannych powstańców oraz 35 tys. cywili, w tym ok. 5 tys. rannych. Po zdobyciu Starówki Niemcy wymordowali rannych a ludność po polowaniu na powstańców, Żydów i młode kobiety wypędzono z miasta.

We wrześniu wysiłki powstańców skupiły się z jednej strony na utrzymaniu opanowanych jeszcze dzielnic, z drugiej zaś na wywalczeniu dostępu do Wisły. Na prawym brzegu rzeki stały u boku armii sowieckiej polskie oddziały armii generała Berliga. To one podjęły w dniach 16-19 września kilka prób przyjścia powstańcom z pomocą. Aby umożliwić im lądowanie powstańcy z wielkim trudem utrzymywali niewielki skrawek wybrzeża rzeki w dzielnicy Czerniaków. Do akcji skierowano dwa pułki piechoty tzw. Ludowego wojska polskiego, które jednak poniosły ogromne straty podczas forsowania rzeki, toteż oddziały, które dotarły do powstańców nie zmieniły sytuacji na lewym brzegu Wisły.

23 września po blisko miesiącu zaciętych walk o każdy budynek i podwórko Niemcom udało się zlikwidować powstańczy przyczółek nad Wisłą. Sytuacja powstańców stała się beznadziejna, tym bardziej, że dramatycznie brakowało żywności, amunicji, broni a nawet wody.

Wobec braku poważniejszej akcji ze strony wojsk sowieckich ostatnia nadzieja walczącej stolicy pokładana była w pomocy z Zachodu. Była ona możliwa wyłącznie drogą lotniczą. W sierpniu i wrześniu alianckie samoloty wykonały 280 lotów ze zrzutami zaopatrzenia dla powstania. Zrzucono 240 ton uzbrojenia i opatrunków, z czego do powstańców trafiło 107 ton. Pod koniec powstania do akcji zrzutowej włączyło się lotnictwo armii Berlinga, ale ponieważ zrzucano sprzęt w workach bez spadochronów najczęściej ulegał on zniszczeniu.

Mimo dramatycznej sytuacji i nieustannych ataków, a także klęsk na Powiślu czy Sadybie, były takie powstańcze placówki, które przez cały czas powstania utrzymały zajęte na początku pozycje. Do rangi symbolu urosła tzw. „reduta Witolda” – placówka w budynku przy ul. Starynkiewicza 10, którą dowodził słynny rotmistrz Witold Pilecki – człowiek, który dobrowolnie pozwolił się uwięzić w Auschwitz by zbadać co właściwie dzieje się w niemieckim obozie koncentracyjnym, a po dwóch latach uciekł i wysłał na zachód raport o niemieckim ludobójstwie.

Podczas powstania Pilecki był żołnierzem zgrupowania „Chrobry II” złożonego głównie z członków drugiej co do wielkości polskiej konspiracyjnej organizacji militarnej Narodowych Sił Zbrojnych. Placówka Witolda utrzymała się do końca powstania.

Wstępując do powstańczego wojska Witold Pilecki złamał rozkaz swoich przełożonych – wiosną 1944 r. przewidując konieczność walki z sowietami, którzy po pokonaniu Niemiec zajmą Polskę dowództwo Armii Krajowej powołało głęboko utajnioną organizację „NIE”, która miała zachować swoje struktury do walki z Sowietami. Jej członkom zabroniono uczestnictwa w planowanym antyniemieckim powstaniu, ale większość zlekceważyła ten zakaz.

Dlaczego?
Przede wszystkim należy przypomnieć, że Armię Krajową od początku tworzono właśnie po to by w dogodnym momencie wzniecić antyniemieckie powstanie. W udręczonym łapankami, publicznymi egzekucjami i codziennym upokarzaniem Polaków kraju narastała żądza odwetu. Nic więc dziwnego, że gdy w ostatniej dekadzie lipca 1944 roku przez Warszawę przelewały się strumienie niemieckich uciekinierów z Polski wschodniej, Warszawiacy powszechnie uznali, że teraz właśnie nadszedł dogodny moment dla wybuchu powstania.

Widok chwiejącej się w posadach okupacyjnej machiny sprawił, że Warszawiacy powszechnie zignorowali zarządzenie niemieckich władz nakazujące stawienie się 100 tysięcy mieszkańców miasta do budowy umocnień. Zarządzenie to było obwarowane groźbą krwawych represji gdyby ludzie do pracy się nie stawili i Niemcy faktycznie byli zdecydowani takie represje wprowadzić w życie. Mało kto w mieście wiedział, że w okolice miasta w ostatnich dniach lipca ściągnięto cztery doborowe dywizje Wehrmachtu, w tym słynną dywizję spadochronową „Herman Gering”.

Kilka lat temu w Londynie ujawniono dokumenty rzucające nowe światło na okoliczności podjęcia decyzji o wybuchu powstania właśnie w Warszawie. Bo dowództwo naczelne polskich sił zbrojnych w Londynie podjęło decyzję o tym, że powstanie w Warszawie wybuchnąć nie może. Aby nie dopuścić do powstania w stolicy zrzucono do Polski na spadochronie generała Leopolda Okulickiego. Ten jednak zamiast wykonać powierzoną mu misję skłonił warszawskie dowództwo Armii Krajowej, by powstanie wywołać w Warszawie zamiast na prowincji jak dotąd planowano.

W myśl ujawnionych ostatnio dokumentów Okulicki, który w 1940 roku trafił na moskiewską Łubiankę, podczas pobytu w sowieckim więzieniu miał się złamać podjąć współpracę z sowieckim wywiadem. Dwa lata później opuścił Rosję w szeregach Armii Andersa i został prominentnym politykiem londyńskiego rządu. Po powstaniu uciekł z niewoli i pełnił funkcję komendanta Armii Krajowej, którą w styczniu 1945 r. rozwiązał. Zmarł w sowieckim więzieniu prawdopodobnie w 1946 r.

Czy faktycznie był sowieckim agentem? Fakty, z jego życiorysu pozwalają wątpić w tę rewelację. Bardziej prawdopodobne, że jego determinacja do wywołania powstania w Warszawie wynikła raczej z błędnej oceny sytuacji niż z sowieckich podszeptów.

Warto tu przypomnieć, że nadająca z Moskwy dla okupowanej Polski radiostacja im. Tadeusza Kościuszki w ostatnich dniach lipca m.in. takimi słowami nawoływała do wybuchu powstania: „Ludu Warszawy! Do broni! Niech cała ludność stanie murem wokół Krajowej Rady Narodowej, wokół warszawskiej Armii Podziemnej. Uderzcie na Niemców! Udaremnijcie ich plany zburzenia budowli publicznych. Pomóżcie Czerwonej Armii w przeprawie przez Wisłę. Przysyłajcie wiadomości, pokazujcie drogi. Milion ludności Warszawy niech stanie się milionem żołnierzy, którzy wypędzą niemieckich najeźdźców i zdobędą wolność.” Także i to nawoływanie stało się jedną z przyczyn wybuchu powstania. Fakt, że nawołują do niego komuniści dawał złudną nadzieję, że nie pozostawią go samemu sobie.

W polskich mediach co roku w początkach sierpnia, oprócz relacji z uroczystości i przyczynków na temat mało znanych epizodów powstańczych, ciągle jeszcze można znaleźć zażarte spory o sens Powstania Warszawskiego. To typowe dyskusje akademickie będące dla uczestników raczej okazją do zaprezentowania erudycji i elokwencji. Nikomu nie zależy na przekonaniu adwersarzy, toteż strony sporu nie wsłuchują się w argumenty przeciwników. Przywódcy Armii Krajowej postawili powstaniu cele polityczne i militarne. Jedne i drugie okazały się nierealne.

W istocie trudno Powstanie Warszawskie nazwać militarnym sukcesem. Nie osiągnęło żadnych z postawionych mu celów militarnych ani politycznych. Nie zdobyto mostów, ani dworców kolejowych. Nie opanowano brzegu Wisły. Nie wytworzono sytuacji politycznej pozwalającej na podjęcie poważnych negocjacji ze stroną sowiecką. Z tych wszystkich powodów powstanie należy uznać za chybione.

Ale równocześnie gdy rozmawia się dziś z uczestnikami tamtych wydarzeń, to uderza nas w zasadzie w każdym przypadku jedno: jednoznaczna opinia, że czas powstania, pomimo ogromnych ofiar ponoszonych każdego dnia, wszyscy uważają za najpiękniejsze chwile swojego życia. Była w mieszkańcach Warszawy ogromna wola walki i odwetu za lata upokorzeń, w których na co dzień towarzyszył Polakom strach przed nie sprowokowanym niczym aresztowaniem, rozstrzelaniem, torturami lub w najlepszym razie wywózką do obozu koncentracyjnego. Dopiero gdy wybuchła walka odczuwali ulgę i tę chwilę wspominają najchętniej. Bo wybuch powstania warszawskiego przywrócił poczucie własnej godności tysiącom Polaków.

Bilans był straszliwy. Zginęło 16 tys. powstańców, straty niemieckie ocenia się na blisko 18 tys. żołnierzy, ale ofiary wśród ludności cywilnej to ponad 200 tys. osób. Skala ofiar przekroczyła wyobrażenia nawet wśród dowódców niemieckich. Chcąc jak najszybciej doprowadzić do zakończenia walk niemiecki głównodowodzący w Warszawie generał SS Erich von dem Bach-Zelewski zaproponował dowództwu powstania kapitulację na zasadach obowiązujących regularne armie.

Na polecenie dowódcy Armii Krajowej Tadeusza Komorowskiego pseudonim „Bór”, od 28 września delegacja dowództwa powstania pod komendą pułkownika Kazimierza Iranka-Osmeckiego rozpoczęła negocjacje z Niemcami w celu podpisania układu o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie. W istocie to jego wybitnym zdolnościom negocjacyjnym i uporowi strona polska zawdzięcza tak szerokie ustępstwa, na jakie poszedł wobec powstańców generał von dem Bach-Zelewski. To pułkownik Iranek-Osmecki doprowadził do tego, że tysiące ludzi wyszło z Warszawy z życiem. To przede wszystkim jemu powinniśmy stawiać pomniki.

Na mocy układu zawartego w nocy z 2 na 3 października 1944 roku, strona niemiecka zobowiązała się do potraktowania powstańców warszawskich jak żołnierzy jednej z alianckich armii, a więc powstańcy mogli zostać jeńcami i trafić do obozów jenieckich. Przypomnijmy, że do chwili zawarcia tego układu każdy powstaniec był traktowany jak bandyta i wszyscy schwytani przez Niemców powstańcy byli natychmiast rozstrzeliwani. Układ zagwarantował także bezpieczną ewakuację ludności cywilnej. Jednym z punktów porozumienia było stwierdzenie, że zaprzestanie działań wojennych następuje dla ochrony warszawskiej substancji zabytkowej.

Niestety, Niemcy nie wywiązali się do końca z żadnego z punktów porozumienia. Odnotowano przypadki rozstrzeliwań jeńców już po zawarciu układu, szczególnie w przejętych przez stronę niemiecką szpitalach polowych. Ludność cywilna w większości skierowana została do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd około 150 tysięcy osób deportowano do obozów koncentracyjnych lub do niewolniczej pracy w Niemczech.

A co do wspomnianej substancji zabytkowej – trzy miesiące bez walk od października do końca grudnia 1944 r. Niemcy wykorzystali do wywiezienia z Warszawy wszystkiego co przedstawiało jakąkolwiek wartość i do przeprowadzenia planowej akcji burzenia miasta.

We wspomnieniach osób ocalałych z powstania, czy to żołnierzy AK, czy to cywili, często powtarza się jedno zdanie: mimo otaczającego nas wówczas morza śmierci i zniszczenia, sierpień 1944 roku to było kilka najszczęśliwszych dni w naszym życiu. Przez kilka dni byliśmy naprawdę wolnymi ludźmi.
Nikt z tych, którzy w ten sposób wspominali swój udział w powstaniu warszawskim nie wyrażał wątpliwości, że za tę wolność warto było ginąć.

Bolesław Bezeg

---

tagi: radio opole  powstanie warszawskie  tłumaczenie niemieckie  tekst polski 

	Magazynier
	4 sierpnia 2021 11:13

20     1791    12 zaloguj sie by polubić