Skradziony Ewangelista: pierwszy wenecki grób św. Marka i polityka wspólnotwej pamięci

Thomas E. A. Dale, „Stolen property: St Mark’s first Venetian tomb and the politics of communal memory” (w: Memory and the Medieval Tomb, red. Elizabeth Valdez del Alamo, Carol Stamatis Pendergast, Routledge, 2018)

https://medievalrome.files.wordpress.com/2012/11/p1010760.jpg?w=300&h=225

Tak brzmi tytuł oryginalny, a więc chodzi tu o skradzione mienie, własność patriarchatu aleksandryjskiego, relikwie św. Marka Ewangelisty, również przechowywane w Konstantynopolu relikwie Męki Pańskiej, Świętą Krew i głowę św. Jana Chrzciciela, w końcu chodzi też o , prawo biskupa Akwilei do apostolskiej sukcesji św. Marka. Ośmieliłem się, licentia translatorica, zmodyfikować tytuł. O autorze, oprócz tego, że napisał niezły tekst, to znaczy przepraszam, chciałem powiedzieć: wybitny, dowiedzieć nieco możemy z jego biogramu dołączonego do powyższej publikacji, że jest profesorem historii sztuki na Uniwersytecie Wisconsin, Madison i autorem następujących publikacji: Relics, Prayer and Politics in Medieval Venetia: Romanesque Painting in the Crypt of Aquileia Cathedral oraz ‘Inventing a Sacred Past: Pictorial Narratives of Saint Mark the Evangelist at Aquileia and Venice, c. 1000–1300’. Najpierw oddaję więc głos prof. Dale'owi, zamieszczam tu pierwszy fragment jego artykułu. Własny komentarz zostawiam na post scriptum:

"Grób świętego Marka był ogniwem władzy politycznej i kościelnej w średniowiecznej Wenecji. Oprócz utrwalania jego duchowej praesentia lub fizycznej obecności jako ogniska wspólnotowego wstawiennictwa, grób może przywoływać świętą przeszłość, aby legitymizować obecne instytucje obywatelskie. Tak jak wspólnotowa pamięć o świętym była stale aktualizowana lub odkrywana w tekstach, tak ikonografia może służyć do wpisywania pamięci o świętym w zmieniające się w czasie wymogi kultu.

Pierwszy wenecki grób św. Marka jest pouczającym studium ewoluującej polityce pamięci zbiorowej. Nie mając czcigodnego rzymskiego pochodzenia, którym chwalą się inne potężne włoskie miasta, raczkujące państwo weneckie ukradło relikwie ewangelisty z Aleksandrii w 828 roku i zaaranżowało ich pierwsze miejsce spoczynku w Wenecji jako namacalny dowód na nowo wynalezioną świętą przeszłość przejętą z lokalnego kościoła na stałym lądzie. Pod koniec VIII wieku Akwilea, śródlądowa stolica rzymskiej prowincji Wenecji i Histrii, podtrzymała swoje roszczenia do prymatu kościelnego w tym regionie, i udowodniła pochodzenie swojej sukcesji apostolskiej od św. Marka. Wówczas Wenecja wysunęła roszczenia wobec apostolskiej tradycji Akwilei z racji posiadania relikwii apostoła założyciela. Weneccy apologeci usprawiedliwiali kradzież tym, że Marek głosił swoją ewangelię na weneckim lądzie przed swoją karierą w Aleksandrii. W ten sposób relikwie „wracały do ​​domu”.

Od początku XI wieku weneccy kronikarze argumentowali, że biskupstwo św. Marka zostało przeniesione z Akwilei do weneckiego protektoratu Grado w czasie inwazji Longobardów w 568 roku. To na tę wyspę uciekli Akwileanie, a Wenecjnie sfabrykowali list od papieża Pelagiusza II, potwierdzający faktyczne przekazanie władzy Grado w 579 r. Pod koniec XI wieku Wenecja również wyraźnie związała swoją doczesną władzę z Markiem. Doża został opatrzony vexillum (sztandarem) św. Marka na ołtarzu głównym, bezpośrednio nad relikwiami ewangelisty. W czasie translacji (przeniesienia) w 828 roku Wenecjanie pochowali ciało Marka w rogu pałacu Dożów, ale relikwie zostały przeniesione co najmniej dwukrotnie, najpierw do nowej bazyliki książęcej poświęconej Markowi w latach trzydziestych, a następnie obecnego kościoła w 1094 roku. Zdając sobie sprawę z ideologicznego znaczenia pierwotnego miejsca spoczynku Marka na ich własnej ziemi, Wenecjanie wytrwale budowali propagandę dotyczącą pierwotnego miejsca jakieś dwa wieki po usunięciu relikwii. „Odnalezienie” relikwii, po ukończeniu budowy nowego kościoła św. Marka w 1094 r., było tradycyjnym rytuałem przejścia, który odnowił obecność świętego w społeczności weneckiej. Przekształcił „odnalezienie” relikwii w cud o randze państwowej nazwany Apparitio. Ponowne pojawienie się relikwii ewangelisty w pierwotnym miejscu jego grobu jest opisane w trzech niemal współczesnych tekstach: Estoires de Venise Martino da Canal, Legenda aurea Jacobusa de Voragine i Breves annales venetici. Według tych źródeł relikwie Marka zostały ukryte w książęcej kaplicy św. Marka, a ich położenie było znane tylko nielicznym Wenecjanom, którzy zmarli bez ujawnienia ich tajemnicy. Tak więc, do czasu odbudowy kościoła w XI wieku, Wenecjanie nie wiedzieli już, gdzie pochowano ich świętego patrona.

Błagając o boską interwencję, Patriarcha i Doża prowadzili mieszkańców w poście i modlitwie przez trzy dni oraz w procesji pokutnej po mieście. Wreszcie, gdy trzeciego dnia Patriarcha odprawił mszę, interweniował sam św. Marek. Święty spowodował upadek marmurowego umocnienia, odsłaniając w ten sposób swoje relikwie wewnątrz wydrążonej południowo-zachodniej nogi czworoboku południowo-wschodniego podtrzymującego centralną kopułę. Późniejsze kroniki dodatkowo zidentyfikowały to miejsce jako narożnik starego pałacu książęcego, w którym po raz pierwszy złożono relikwie Marka w latach 828-9. Michelangelo Muraro wnikliwie scharakteryzował pilastro del miracolo jako „punkt wsparcia” bazyliki i symboliczne jako „omphalos” (środek) państwa weneckiego."

CDN

P.S. 

Nie sposób uninknąć przy tej okazji skojarzeń z całą złożonością weneckich geopolitycznych relacji wobec średniowiecznych potęg, do Rzymu (Panstwa kościelnego i jego satelitów), do Bizancjum, Cesarstwa i Francji i Hiszpanii (Aragonii i Kastylii). Skojarzenia te wiążą się ze geografią średniowiecznej ezoteryki i heterodoksji. W tym albowiem czasie, gdy dokonuje się "objawienie" grobu św. Marka pod Bazyliką wenecką, na północ od Wenecji są aktywni bałkańscy Bogomili - którzy w XV w., po przejęciu władzy nad Bałkanami przez Ottomanów, przejdą gremialnie na Islam (sic!). Na zachodzie zaś, w ośrodkach ważnych dla tekstylnego handlu śródziemnomorskiego, powiązanych z Lombardią, od XI w. w Langwedocji aktywni są Albigensi/Katarowie, sekta niemal bliźniacza wobec Bogomiłów, a raczej organizacja merkantylna przedsiębiorców tekstylnych, co nasuwa skojarzenia z bałkańskimi stadami owiec dającymi wyśmienitą wełnę, w XI w. pod kontrolą bizantyjską, lecz po rozbiciu imperium wschodniego przez IV krucjatę, pod kontrolą węgierską, również i wenecką. W końcu zasoby te przejęmuje Porta i kupcy stacjonujący w Konstantynopolu i na wybrzeżach czarnomorskich, nie koniecznie tureckiego pochodzenia.

Począwszy od końca XII w. w środowisku hiszpańskich Żydów rozwija się ideologia "mistyczna", bazująca na Sefer Yesirah (Księdze stworzenia), łączącej teologię Księgi Rodzaju z pierwocinami numerologii, astrologii i alchemii. W XIII w. ta nauka przyoblecze się tajemna w kształt kabały (księga Zohar) i rozkwitnie ni mniej ni więcej tylko właśnie w Prowansji, wspartej jednym ramieniem o Langwedocję albigensów/katarów. Obie krainy należą wówczas do Księstwa/Hrabstwa Tuluzy. W znaczeniu politycznym i ekonomicznym żydzi kabalistyczni zdają się nie mieć nic wspólnego z organizacją albigenską.

A jednak trudno przypuszczać by sąsiadztwo dualizmu i ezoteryki było przypadkowe. Najprostsze przeczucie każe spojrzeć na interesy organizacji islamskich, Porty na wschodzie i kalifatu marokańskiego na zachodzie. Z pewnością są w nie zaplątane interesy również innych graczy. 

Dodajmy dla skomplikowania sprawy, a może i rozjaśnienia, że w 1251 r., gdy św. Ludwik król Francji, porządkuje sprawy królestwa Jerozolimy, rok po wykupieniu go z niewoli islamskiej, w jego królestwie zarządzanym pod jego nieobecność przez jego matkę Blankę Kastylijską, pojawia się dziwny ruch tzw. pastuszków, przybyły z Flandrii i Pikardii, którym przewodzi, a raczej zwodzi tzw. „Mistrz z Węgier” głoszący w biskupiej mitrze kazania przeciw „zepsuciu kleru”. Rysuje przed wiejską młodzieżą i nie tylko, ogólnie wobec doglądających hodowli owiec, perspektywy unikalnego sojuszu z królem-krzyżowcem w jego militarnych przedsięwzięciach i oczywiście prospekty wizji/ekstaz z udziałem Matki Bożej i Aniołów w rolach głównych. Efekt „flecisty z Hammelin” zastosowany przez „Mistrza z Węgier”, który według Mateusza Paris, kronikarza św. Ludwika, w Toledo miał potem przyjąć Islam, efekt wzmocniony działaniem flandryjskich i pikardyjskich aktywistów „ludowych” jest oczywisty: odciągnięcia wykwalifikowanej siły roboczej od hodowli owiec i groźba zapaści rynku wełnianego we Francji. Jednak w ciągu dwu kolejnych lat ruch pastuszków, siejących terror na prowincji, zostaje spacyfikowany.

Wracając do Wenecji, trzeba wskazać na interesy handlowe Wenecjan ściśle związane z rynkiem tekstylnym zarówno bliskowschodnim, lombardzkim, francuskim i flandryjskim, a także z islamskim rynkiem niewolników, co pod koniec XII w. ściąga na Wenecję potępnienie ze strony Papieża. A zatem niedaleko stąd do „interesów” sekciarskich, związanych jak widać z rynkiem tekstylnym, i "interesów" ezoterycznych, związanych z nowymi obszarami rynku propagandy. Nie koniecznie jednak jest to związek prosty. W Wenecji bowiem w XIII w. zostają osiedleni Żydzi, zarówno talmudyczni jak i kultywujący kabałę.

Wszystkich tych wątków nie da się uchwycić w jednym krótkim tekście. Dlatego analiza wydarzeń, w ujęciu prof. Dale'a, znajdujących się na pograniczu historii Kościoła, historii sztuki, historii polityki i ekonomii, jest już wystarczającym wyłomem w globalnej memologii stosowanej.

 

---

tagi: wenecja  historia kościoła  interesy  historia sztuki  kabała  akwilea  św. marek  albigensi 

	Magazynier
	11 lutego 2021 21:49

7     1204    8 zaloguj sie by polubić