Jako zwiastun przetłumaczonego przeze mnie raportu na temat Rzeczypospolitej, opracowanego w latach 1597-1601 przez Johna Peytona juniora, przedstawiam państwu krótki jego fragment dotyczący Litwy. W publikacji, którą wydać ma Klinika Języka pp. Maciejewskich, tekst Peytona jest poprzedzony moim wprowadzeniem (ok. 50 stron). Trzy kropki w nawiasie w środku tego fragmentu oznaczają, że wybrałem tylko jego niektóre części i niektóre przypisy. W opublikowanej wersji tego tłumaczenia przypisów jest oczywiście więcej.  

LITWA

Drugim krajem Korony Polskiej jest Litwa, rozciągającym się na niewiele mniej niż 200 mil niemieckich, która ze względu na różne apanaże przyznawane młodszym braciom książęcej rodziny jest nazywana Wielkim Księstwem. Od północy ma Inflanty i Ruś Białą pod Moskowią (pod panowaniem Moskwy – wtręt tłumacza). Od Wschodu ma Moskwicinów i Tatarów, od Południa – Wołyń i Podole, które oba kiedyś do niej należały, i od zachodu Żmudź, Prusy i część Inflant. Ma ona sławne rzeki do odbierania i wysyłania zagranicznych i rodzimych towarów, takie jak Wołga, która wypływa niedaleko granic Litwy, przepływa przez Moskowię i dalej do morza Kaspijskiego. Dźwina, mająca po obu stronach liczne żeglowne rzeki, wpada do Morza Bałtyckiego. Niemen, powiększony przez różne wody, wpływa w Zatoce Kurlandzkiej do tego samego morza. Berezyna wpada do Dniepru. Daje to taką możliwość handlu i bogacenia się, jaką rzadko można spotkać w kraju śródziemnym (niemającym wybrzeży morskich – wtręt tłumacza). Do Lepela, którego wody mieszają się z Ułą, z których oboje są żeglownymi i połączonymi przez Dźwinę z Morzem Bałtyckim, jest 5000 kroków od Berezyny, również żeglownej, wpadającej do Dniepru i dalej do Morza Czarnego, gdzie handel wschodni może łatwo być połączony z północnym i zachodnim. Jest on hamowany tylko przez Moskwicinów i Tatarów, którzy, granicząc ze sobą na Dnieprze, czynią go niepewnym. Handel ten wzrósłby, gdyby Polacy mogli stać się panami Dniepru, jak to uczynili na Dźwinie, lub gdyby te barbarzyńskie narody mogły pojąć korzyści pokoju i handlu, które mogliby zbierać, nakładając cła na niego i zabezpieczając nawigację przez ustalenie warunków. Od strony Moskowii Dźwina jest zabezpieczona przez wiele twierdz zbudowanych po obu jej stronach przez Polaków i Moskwicinów, które król Stefan dodał do Korony Polski. Granice tego Wielkiego Księstwa od strony Moskowii były niepewne, według fortuny wojennej, tak samo po drugiej stronie, jako że Polacy przyłączyli wiele prowincji do Polski, które należały do Litwinów i wciąż mają do nich pretensje, mianowicie Inflanty, Wołyń, Ruś i Podlasie, które bez wyjątku były częściami dodatkowymi, nagromadzonymi przez zwycięstwo, układ i dziedziczenie. Obecnie Litwa trzyma Księstwo Połockie, odzyskane od Moskwicina w 1579 r. pod królem Stefanem przez połączone siły Polski i Litwy. Księstwo Połockie ma długości 150 tysięcy kroków, tyleż szerokości, jest pełne rzek i jezior, bogate w zboża, połączone z Litwą w czasach Jagiellonów, kiedy ród książęcy Południowej Rusi wygasł. Trwało to do 1563 r., kiedy Iwan Wielki Książę Moskowii je podbił. Głównym miastem jest Połock, usytuowany przy połączeniu Połoty z Dźwiną (gdyż forty są wszystkie mocnymi twierdzami ruskimi i litewskimi, wznoszonymi, gdzie niewielka rzeka wpada do większej, biorąc nazwę od mniejszej, gdyż większa jest wspólna dla wszystkich, którzy nad nią mieszkają). Zanim wpadł w ręce Moskwicinów, Połock wielce wyprzedził Wilno w zamożności z powodu handlu na Dźwinie. W księstwie tym są miasta Susza, Sokoł, Krasne, Uświat, głowa Księstwa Witebskiego, Sitno, Koziany, Nieszczerda, Ozieryszcze, wszystkie mocne twierdze graniczne przeciw Moskwicinowi, z których ostatnia wyprzedza pozostałe, mając umocnienia z dobrych wałów i czternaście wież stojących nad jeziorem, i będąc niedostępną, z wyjątkiem jednej drogi, tak wąskiej, że ledwie jeden człowiek może nią przejść. (…) Swoje pochodzenie Litwini dumnie wywodzą licentia vetustatis1 od Publiusza Libo lub Palaemona, Włocha (jak niektórzy go określają), który wzniósł na granicy Żmudzi Nowy Rzym, tak jak Brytowie opowiadają o swojej Nowej Troi2 w Anglii. Kraj ten jest bardzo zalesiony (Las Hercyński3 przechodzi przez nią do Moskowii), pełen dzikiej zwierzyny wszelkiego rodzaju, z czego niektórej nie spotyka się gdzie indziej. Ma wielkie bogactwo futer, bogatsze niż gdzie indziej z powodu chłodnego klimatu, ma miód, wosk, soki, zboża (cztery pierwsze z racji naturalnych korzyści lasów, dwa ostatnie z racji, iż jest Szampanią północnych krain), ma wiele ryb, gdyż jest tam wielka liczba jezior. Wody tam nie ubywa z powodu wielkich śniegów. Jest tam wiele bydła i koni niezliczone krocie, choć małych, ale z tego powodu bardzo przydatnych na wojnie.

____________________________________

1. Łac. według dawnego prawa.

2. Peyton wprowadza tu pojęcie „Troinovant”, utrwalone w ostatecznym znaczeniu przez Edmunda Spencera, dworzanina lorda Leicester, następnie Elżbiety I, i poetę. W swoim pastoralnym peanie na cześć Tudorów pt. Faerie Queen (1590-1596), nazwa ta jest powiązana z historycznym podaniem o założeniu Nowej Troi w Anglii, czyli pierwocin Londynu, przez uciekinierów z Troi, czym Spencer prawdopodobnie chciał przelicytować Brytanici Imperii Limites (Limits of the British Empire) z 1578 r. pióra Johna Dee, maga, nadwornego astrologa Elżbiety I i pierwszego „teoretyka” brytyjskiego kolonializmu, który jako pierwszy stworzył pojęcie „imperium brytyjskie”, fabrykując dokument jakoby z czasów króla Artura opisujący jego podróże po półkuli północnej, który to „dokument” stał się tytułem brytyjskiej korony do zawładnięcia tymi ziemiami. Choć los Spencera po śmierci Elżbiety I był bardziej pomyślny niż Johna Dee, to jednak mit Nowej Troi pozostał jedynie ornamentem w brytyjskiej propagandzie literackiej, zaś oszustwo Johna Dee stało się punktem wyjścia do brytyjskiej ekspansji kolonialnej (patrz: Gabriel Maciejewski, Baśń jak niedźwiedź, t. II). Na szczególną politologiczną analizę zasługuje tu połączenie tej legendy przez Peytona z legendą o Nowym Rzymie na wschodzie Europy.

3. Nazwa Las Hercyński, w tekście Peytona w wersji łacińskiej „Hircina Silva”, oznaczała, w czasach Cezara Augusta i Wercyngetoryksa i późniejszych, puszczę porastającą pasma górskie, obejmującą środkową Europę, sięgającą aż do Scytii. Z niej wypływać miał Borystenes (Dniepr). Stąd Peyton rozciąga jego obszar aż do Litwy. Bliskość politycznych i propagandowych przenośni, w postaci pojęć Nowego Rzymu i Nowej Troi, nadaje pojęciu Las Hercyński określone znaczenie, również polityczne i propagandowe. Staje się ono sygnałem określonej misji, wypełnianej przez autora, jako forpoczty i wywiadowcy nowego imperium (Brytanica Imperium), które żywi pretensje do politycznej potęgi pogańskiego Rzymu Cezarów. Z racji niezwykle korzystnego położenia, Litwa jest rozpoznana przez Peytona jako skrócona droga do handlu morskiego z Lewantem, czyli do korzyści materialnych należnych rzekomym spadkobiercom cezarejskiego Rzymu. Dlatego też Litwa wg Peytona ma być terenem nowej politycznej i militarnej konfrontacji między imperium a narodami mającymi w tym rejonie swoje interesy, przeciwne interesom angielskim. Jeśli Las Hercyński był terenem starć między legionami rzymskimi a Galami i Germanami, nowymi „barbarzyńcami” są narody stojące na przeszkodzie ekspansji nowego imperium.

---

tagi: litwa  john peyton  relacja o państwie polonia 

	Magazynier
	2 grudnia 2020 12:56

16     2089    12 zaloguj sie by polubić